Mustafa Kemal Paşa, 28 Ekim 1923 gecesi, Çankaya Köşkü’nde arkadaşlarıyla bir araya geldiği yemekte, aydınlık sabaha işaret etti: ”Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.” Onun ”ilelebet payidar kalacaktır” dediği ”Cumhuriyet”, 29 Ekim’de Mecliste ”Yaşasın!” sesleriyle kabul edildi.
İlk toplantısını 23 Nisan 1920’de yapan TBMM’nin kabul ettiği 1921 Anayasa’sının ”Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir” denilen birinci maddesi, açıkça belirtilmese de ”cumhuriyet” rejiminin habercisiydi. Ancak ”cumhuriyeti” kabul etmek, 16 Nisan 1923’te görevini tamamlayan Birinci Meclise değil, 11 Ağustos 1923’te toplanan İkinci Meclise nasip olacaktı.
İkinci Meclis, Başkanlığa Mustafa Kemal Paşa’yı, ikinci başkanlığa Ali Fuat (Cebesoy) Paşa’yı seçti; başbakanlığa Ali Fethi (Okyar) getirildi. Ancak, Atatürk’ün ”Nutuk”ta da işaret ettiği gibi, Mecliste oluşan muhalif grup, Bakanlar Kurulunun işlerini yürütmesine engeller çıkarıyordu. Bu ortamda 13 Ekim 1923’te Ankara’nın başkent olması kabul edildi.
Eleştirilerin yoğunlaşması üzerine Mustafa Kemal başkanlığında 25 Ekimde toplanan Bakanlar Kurulu, istifa etmeyi ve yeni hükümette hiçbir görev almamayı benimsedi. Bakanların istifaları 27 Ekimde Mecliste okundu. Ancak Meclis, yeni bakanlar kurulu için oluşturulan listeler üzerinde anlaşma sağlayamadı. Uzun süredir ”cumhuriyet” düşüncesini içinde barındıran Mustafa Kemal, bu siyasi bunalım üzerine, zamanın geldiğine karar verdi. Yakın çalışma arkadaşlarını, 28 Ekim akşamı Çankaya’da yemeğe çağıran Mustafa Kemal, onlara aydınlık geleceğin müjdesini verdi: ”Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.”
Mustafa Kemal ve yemekten sonra kalmasını istediği İsmet (İnönü) Paşa, cumhuriyetin ilanına ilişkin anayasa değişikliği üzerinde çalıştılar.
Halk Fırkası, 29 Ekimde yaptığı toplantıda, Mustafa Kemal’i hükümet bunalımını çözmekle görevlendirdi. Mustafa Kemal de cumhuriyetin ilanına yönelik anayasa değişikliği önergesini açıkladı.
Halk Fırkası Meclis Grubunda ve sonra TBMM Genel Kurulunda, anayasanın 1’inci, 2’nci, 10’uncu, 11’inci ve 12’nci maddelerinin değiştirilmesinin kabul edilmesiyle ”Cumhuriyet” resmen ilan edildi. ”Yaşasan Cumhuriyet!” nidaları, TBMM Genel Kurulunun duvarlarında yankılandı.
Gün gün tarihte haftanın belli başlı öteki olayları şöyle:
29 Ekim
1863- İsviçreli Henri Dumant Kızılhaç’ı kurdu.
1911- Ünlü Amerikalı gazeteci Joseph Pulitzer, Güney Carolina’da öldü.
1923- Cumhuriyet ilan edildi. Mustafa Kemal Paşa Cumhurbaşkanı seçildi.
1924- Milletler Cemiyeti Konseyinde, Türk-Irak sınırı, Musul’u Irak’ta bırakacak biçimde saptandı.
1927- Irak’ta yapılan kazılarda, Ur kenti yakınlarında 5 bin yıl öncesine ait olduğu belirlenen bir molekül takımı bulundu.
1930- Ankara’daki Cumhuriyet Bayramı törenlerine Yunanistan Başbakanı Venizelos da katıldı.
1933- Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, Cumhuriyetin 10. Yılı’nda ünlü nutkunu okudu.
1954- Dr. Hikmet Kıvılcımlı Vatan Partisi’ni kurdu.
1961- İlk Türk yapımı otomobil ”Devrim”, Cumhurbaşkanı CemalGürsel’e armağan edildi. ”Devrim”in deneme sürüşü, yetersiz benzin konulması yüzünden başarısızlıkla sonuçlandı.
1987- Cumhuriyetin 64. yılında yerli yapım F-16 uçağı uçtu.
1992- Kazakistan ve Türkmenistan, ilk büyükelçiliklerini Ankara’da açtı.
1998- THY’nin Adana Ankara seferini yapan Boeing 737 tipi uçağı, 33 yolcu ve altı kişilik mürettebatıyla kaçırıldı. Uçağı kaçıran Erdal Aksu, ölü
ele geçirildi. Aksu’nun Diyarbakır’da 4 öğretmeni katletmekten aranan bir terörist olduğu belirlendi.
1998- ABD’li astronot John Gleen 36 yıl aradan sonra 77 yaşında,
Discovery mekiğiyle yeniden uzaya gitti.
2006- Brezilya’da solcu Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva, seçimlerin ikinci turunda yeniden başkan seçildi.
2007- Dünyanın en büyük yolcu uçağı Airbus A-380, İstanbul Atatürk Havalimanı’na indi.
2013- Marmaray demiryolu hizmete alındı.
2018- İstanbul Havalimanı’nın birinci etabının açılışı yapıldı.
30 Ekim
1757- Sultan III. Mustafa tahta çıktı.
1873- Teodor Kasap tarafından çıkarılan mizah gazetesi ”Hayal” yayımlanmaya başlandı.
1905- Aspirin ilk kez satışa sunuldu.
1918- I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Osmanlı devleti ile galip devletler arasında Mondros Mütarekesi imzalandı.
1918- Çekoslovakya’da cumhuriyet ilan edildi.
1923- Mustafa Kemal Paşa, Başbakanlığa İsmet (İnönü) Paşa’yı atadı.
1937- Ankara Gar binası törenle açıldı.
1956- İngiltere ve Fransa, İsrail ve Mısır’a Süveyş Kanalı’nı 12 saat içinde terk etmelerini bildirdi.
1973- Boğaziçi Köprüsü, Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından açıldı.
1974- Boksör Muhammed Ali yeniden ağır sıklet şampiyonu oldu.
1980- Bülent Ecevit, CHP Genel Başkanlığından istifa etti.
1983- Erzurum ve Kars’ta meydana gelen depremde 1.330 kişi öldü, 534 kişi yaralandı.
1984- Mürted’de uçak fabrikasının (TAI) temelini attı.
1993- Eski Türk Dil Kurumu Genel Yazmanı Ömer Asım Aksoy 95 yaşında öldü.
2020- Eski başbakanlardan Mesut Yılmaz yaşamını yitirdi.
2020- İzmir’de meydana gelen 6.9 büyüklüğündeki depremde 107 kişi öldü, 1027 kişi yaralandı.
31 Ekim
1517- Martin Luther, Protestanlığı ilan etti.
1661- Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa öldü.
1831- Takvimi Vekayi yayına başladı.
1919- Sütçü İmam, Kahramanmaraş’ta Fransız işgalcilere ilk kurşunu attı.
1922- Mussolini İtalya Başbakanı oldu.
1952- ABD, ilk hidrojen bombası denemesini Marshall adalarında yaptı.
1963- 50. kez milli formayı giyen Fenerbahçeli futbolcu Lefter Küçükandonyadis’e şeref madalyası verildi.
1963- Besteci Mesut Cemil 62 yaşında öldü.
1967- Kıbrıs Türklerinin, Rum çetelerinin saldırılarına maruz kaldığı günlerde, Rauf Denktaş gizlice adaya girdi.
1984- Hindistan Başbakanı İndra Gandhi, Sih muhafız tarafından öldürüldü.
1989- Turgut Özal, Türkiye’nin Sekizinci Cumhurbaşkanı seçildi.
1992- Vatikan, dünyanın güneşin çevresinde döndüğünü söyleyen Galileo’nun haklılığını teslim etti.
1993- Yazar Berna Moran 72 yaşında öldü.
2007- İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün oğlu, eski bakanlardan Prof. Dr. Erdal İnönü, ABD’de tedavi gördüğü hastanede vefat etti.
2013- AK Partili dört milletvekili TBMM Genel Kurul’una ilk kez başörtüsüyle girdi.
2015- Rus Metrojet Havayolları’na ait uçak, Mısır’da düştü, 224 kişi yaşamını yitirdi. Uçağın düşmesine bir patlamanın neden olduğu belirlendi ve olayın ardından IŞİD çıktı.
2020- Sinema sanatçısı Sean Conneri öldü.
1 Kasım
1604- William Shakespeare’in trajedisi ”Othello”nun ilk gösterimi Londra Whitehall Palace’da yapıldı.
1922- Saltanat ve Halifelik makamları birbirinden ayrıldı ve saltanat kaldırıldı.
1927- Mustafa Kemal Paşa ikinci kez Cumhurbaşkanı seçildi.
1928- Yeni Türk harfleri kabul edildi.
1929- Ankara’da ”Anadolu Halk Bilgisi Derneği” kuruldu. Derneğin 124 sayı çıkan ”Halk Bilgisi Haberleri” adlı dergisi de yayımlanmaya başlandı.
1934- Ankara Kızılay’da Güven Anıtı açıldı.
1936- Ankara Devlet Konservatuvarı öğretime başladı.
1951- Cezayir Ulusal Özgürlük Cephesi, Fransa’ya karşı gerilla savaşı başlattı.
1954- Cezayir bağımsızlığını kazandı.
1958- Şair Yahya Kemal Beyatlı 74 yaşında İstanbul’da öldü.
1959- Tiyatro ve sinema sanatçısı Halide Pişkin 53 yaşında öldü.
1962- Sovyetler Birliği, Mars’a ilk roketi fırlattı.
1993- Cumhuriyet tarihinin ilk din şurası toplandı.
1995- Eski Yugoslavya devletleri ile Bosna barış görüşmeleri başladı.
1996- NTV yayın hayatına başladı.
1998- İslam Konferansı Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi’nin (İSEDAK) 14. Toplantısı İstanbul’da başladı.
2001- Çin’in Ukrayna’dan satın aldığı yüzer kütle Varyag, İstanbul Boğazı’ndan geçti. Varyag, 2 Kasımda da Çanakkale Boğazı’ndan Ege’ye çıktı.
2002- Arkeoloj ve biliminsanı Prof. Dr. Ekrem Akurgal yaşamını yitirdi.
2007- Japonya’nın Hiroşima kentine atom bombası atan B-29 uçağının komutanı ve pilotu Paul Tibbets 92 yaşında öldü.
2010- Numan Kurtulmuş’un genel başkanlığındaki Halkın Sesi Partisi (HAS Parti) kuruldu.
2015- TBMM’nin 26. Dönem milletvekili seçimi yapıldı. AK Parti yüzde 49.4, CHP yüzde 25.3, MHP yüzde 11.9, HDP yüzde 10.7 oy aldı.
2 Kasım
1870- İstanbul’da ilk mizah dergisi Diyojen’in birinci sayısı yayımlandı.
1914- Rusya, Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etti.
1918- Enver, Talat ve Cemal paşalar, beraberindekilerle bir Alman gemisi ile yurttan ayrıldı.
1934- İçişleri Bakanı Şükrü (Kaya) Bey’in genelgesiyle radyo programlarından alaturka musiki kaldırıldı.
1936- İngiltere’de BBC, düzenli TV yayınına başladı.
1950- İrlandalı eleştirmen ve Nobel ödüllü yazar George Bernard Shaw 94 yaşında öldü.
1964- Suudi Arabistan Kralı Suud tahttan indirildi; yerine Prens Faysal getirildi.
1970- Salvador Allende, Şili Devlet Başkanı oldu.
1990- Fener Rum Ortodoks Patriği Bartholomeos göreve başladı.
1996- Tiyatro ve sinema sanatçısı Duygu Ankara vefat etti.
1998- Prof. Dr. Bahri Savcı, İstanbul’da öldü.
2004- Anayasa Mahkemesi, on bir yıl aradan sonra Yüce Divan sıfatıyla eski Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanları Cumhur Ersümer ile Zeki Çakan’ı yargılamaya başladı.
2005- Türk radyo ve televizyonculuğunun önemli isimlerinden Altan Aşar, İzmir’de öldü.
2016- Eski bakanlardan Korkut Özal ve tiyatro santçısı Gönül Ülkü Özcan yaşamını yitirdi.
3 Kasım
1493- Kristof Kolomb, ikinci seyahatinde Karayip Adaları’nı keşfetti.
1507- Leonardo da Vinci’ye Lisa Gherardini’nin (Mona Lisa) tablosunu yapma işi verildi.
1839- ”Gülhane Hattı Hümayunu”nun açıklanmasıyla Tanzimat devri başladı.
1888- Londra’da Karındeşen Jack, son kurbanını öldürdü. 2002 yılında cinayet romanları yazarı Patricia Cornwell, araştırmaları sonucu Karındeşen Jack’in, İngiliz empresyonist ressam Walter Richard Sickert (1860-1942) olduğunu iddia etti.
1912- Tamamı metalden yapılmış ilk uçak, Fransa’da, pilotlar Ponche ve Prinard tarafından uçuruldu.
1918- İngilizler Musul’u işgal etti.
1921- New York’ta süt taşıyıcıları greve gitti ve binlerce galon süt, New York caddelerine döküldü.
1936- Ankara’da Çubuk Barajı açıldı.
1957- Sovyetler Birliği, ikinci yapay uydu Sputnik II’yi yörüngesine fırlattı. Bu uyduda, uzaya giden ilk hayvan olan Laika adlı köpek de bulunuyordu.
1971- Tarihi Tepebaşı Tiyatrosu, yangın sonucu harap oldu.
1983- Atatürk Barajı ve Hidroelektrik Santrali’nin temeli atıldı.
1991- İsrail ve Filistin yetkilileri arasındaki ilk yüz yüze görüşmeler Madrid’de başladı.
1992- İllionis’te Demokrat Carol Moseley-Braun, ABD Senatosuna seçilen ilk siyah kadın oldu.
1996- Susurluk’taki trafik kazasında eski İstanbul Emniyet Müdür Yardımcısı Hüseyin Kocadağ ile beraber üç kişi öldü, DYP Şanlıurfa Milletvekili Sedat Edip Bucak yaralandı. Ölenlerden birinin ”Mehmet Özbay” sahte kimlikli Abdullah Çatlı olduğu saptandı.
2002- Milletvekili seçiminde, yeni kurulan AK Parti, tek başına iktidar olma hakkını kazandı, CHP dışındaki diğer partiler parlamento dışı kaldı.
2016- Gazeteci Mete Akyol vefat etti.
4 Kasım
644- Halife Hz. Ömer, Medine’de suikasta kurban gitti.
1879- ABD’li James J. Ritty, yazar kasayı geliştirdi.
1909- Bağdat Demiryolları kapsamında yapılan Haydarpaşa Garı açıldı.
1922- Son Osmanlı hükümeti (Tevfik Paşa kabinesi) istifa etti.
1922- Osmanlı Devleti’nin resmi gazetesi Takvimi Vakayi yayınını durdurdu.
1922- İngiliz arkeolog Howard Carter ve ekibi, Tutankamon’un mezarını keşfetti.
1940- İngiltere, Girit’i işgal etti.
1946- BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) kuruldu.
1950- Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Bildirisi’ni imzaladı.
1951- Din dersi ilkokullarda ders programına alındı.
1956- Sovyet güçleri Macaristan’a girdi.
1979- Tahran’daki ABD elçiliğini işgal eden Humeyni yanlıları, elçilik görevlilerini rehin aldı.
1981- YÖK Yasası kabul edildi.
1982- Şeyhülmuharririn Burhan Felek 93 yaşında öldü.
1983- Gazeteci, yazar ve siyaset adamı Doğan Avcıoğlu 57 yaşında öldü.
1984- Şair Ümit Yaşar Oğuzcan 58 yaşında öldü.
1995- 73 yaşındaki İsrail Başbakanı İzak Rabin, 27 yaşındaki sağcı bir öğrenci tarafından öldürüldü.
1995- İzmir’deki sel felaketinde 65 kişi yaşamını yitirdi.
2008- ABD’de, Demokrat Partili aday Barack Obama, ülkenin 44. başkanı seçildi ve ilk siyahi başkan olarak tarihe geçti.
2016- HDP eş Genel Başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yanardağ ile 7 milletvekili tutuklandı. Kaynak;Ajans Bizim
News
Genel
Genel
Genel
Genel
Genel
Türkiye
GENEL
